Panama kömürden çıkış için tarih verdi, Türkiye de adım atabilir

Dünyada kömür santrallerine yönelik yeni yatırımlar 2024 itibarıyla ciddi bir gerileme gösterdi. Uluslararası sivil toplum kuruluşu Global Energy Monitor’ün, Küresel Kömürlü Santral Takipçisi Projesi kapsamında hazırladığı 10. “Yükseliş ve Çöküş” raporuna göre, geçen yıl devreye giren yeni kömür santrali kapasitesi sadece 44 gigavat oldu. Bu rakam, 2004-2024 dönemindeki yıllık ortalama olan 72 gigavatın oldukça altında ve son 20 yılın en düşük seviyesine işaret ediyor.

Küresel anlamda kömür kullanımında ciddi bir düşüş yaşanırken, devreye alınan yeni kapasiteye karşılık 25,2 gigavatlık kömür santrali ise kapatıldı. Böylece net artış yalnızca 18,8 gigavat olarak gerçekleşti ve bu da yıllık bazda yüzde 1’in altında bir artışa karşılık geliyor. Özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde kömürden çıkış süreci ivme kazanırken, devreden çıkarılan santral kapasitesindeki artış bu düşüşte etkili oldu.

AB’de 2023’te 2,7 gigavat olan devreden çıkarma miktarı, 2024’te 11 gigavata yükseldi. Almanya, 6,7 gigavatlık kapasiteyle bu süreçte en fazla santral kapatan ülke olurken, Birleşik Krallık ise son kömür santralini tamamen devre dışı bıraktı. ABD’de ise kapatılan kömür santrali kapasitesi 4,7 gigavat ile 2015’ten bu yana en düşük seviyede kalsa da, ülkedeki mevcut kapasitenin yarısının 2035’e kadar kapatılması planlanıyor. Ancak bazı enerji şirketlerinin bu süreci yavaşlattığı dikkat çekiyor.

Dünyanın genelinde kömür yatırımlarında ciddi bir azalma eğilimi sürerken, Çin ve Hindistan bu tablonun dışında kalıyor. Çin, 2024 yılında rekor seviyede yeni kömür santrali inşasına başladı. Bu durum, ülkenin 2025’te kömür tüketiminde zirveye ulaşma ve ardından düşüşe geçme hedefini riske atabilecek nitelikte. Hindistan da benzer şekilde, geçtiğimiz yıl yüksek sayıda yeni kömür santrali önerisinde bulundu ancak bu planın uygulanma takvimi hâlâ belirsizliğini koruyor.

Güneydoğu Asya’da ise kömürden çıkış politikaları güç kazanıyor. Endonezya ve Malezya'nın kömürden çıkış taahhütleri, Filipinler’in yeni santral izinlerini durdurması ve Vietnam’ın adil dönüşüm planları bu süreci destekliyor. 2024’te yeni kömür santrali önerisinde bulunan tek Güneydoğu Asya ülkesi Endonezya oldu. Latin Amerika’da ise yeni kömür projeleri neredeyse tamamen durdu. Panama’nın 2026’ya kadar kömürden tamamen çıkmayı hedeflemesi bu durumu güçlendiriyor.

Geçtiğimiz yıl yalnızca 8 ülke yeni kömür santrali önerisi sunarken, bu sayı bir önceki yıl 12 idi. OECD ülkelerinde ise bu sayı 2015’teki 142’den sadece 5’e geriledi.

Global Energy Monitor Proje Yöneticisi Christine Shearer, temiz enerjiye geçişin hızlanmasıyla birlikte kömürün küresel düzeyde hızla devreden çıktığını vurguladı. “Geçen yılın rakamları, kömürün gelecekte karşılaşacağı durumu şimdiden gösteriyor. Ancak özellikle gelişmiş ülkelerin Paris Anlaşması hedeflerine uygun adımlar atması hâlâ kritik öneme sahip” ifadelerini kullandı.

Türkiye ise bu dönüşüme uyum sağlayan ülkeler arasında yer alıyor. 2010’dan bu yana 92 gigavatlık kömür santrali projesini iptal eden Türkiye, bugün sadece bir yeni proje üzerinde çalışıyor. Kahramanmaraş’taki Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne eklenmesi planlanan 688 megavatlık iki ünite, Türkiye’de hâlâ gündemde olan tek yeni kömür projesi olarak öne çıkıyor.

Avrupa İklim Eylem Ağı Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Sorumlusu Elif Cansu İlhan, Türkiye’nin büyük çoğunluğu iptal edilen projelerle birlikte, yenilenebilir enerjiye yönelerek küresel eğilimleri takip ettiğini belirtti. İlhan, “Kalan son santral projesi de iptal edilirse, Türkiye kömürden adil bir çıkış planıyla hem ekonomisini güçlendirebilir hem de vatandaşlara iklim dostu, insana yakışır işler sunabilir” dedi.

Fosil Yakıtların Ötesi Kampanyacısı Duygu Kutluay da kömürden tamamen çıkılması gerektiğini vurgulayarak, “Türkiye’nin elektrik ihtiyacını tamamen yenilenebilir kaynaklardan karşılayabileceği bir gelecek mümkün” açıklamasında bulundu.