Ağrı'nın Kalkınma Dinamikleri: Geleceğe Yönelik Stratejik Adımlar

Prof. Dr. Faruk Kaya, Ağrı’nın önümüzdeki 10 yıllık dönemde kişi başına milli gelirini artırması ve hak ettiği yere ulaşması için başlıca kalkınma dinamiklerinin turizm, hayvancılık ve tarım, sınır ticareti, Diyadin jeotermal enerjisinin kullanılması ve mevcut sanayi tesislerinin tam kapasitede çalıştırılması olduğunu söyledi.

Karakösehaber internet sitemize açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Faruk Kaya, Ağrı’nın Türkiye'nin doğusunda yer alan ve yıllardır süregelen ekonomik ve sosyal zorluklarla mücadele eden bir kent olduğunu söyledi. 2024 yılından itibaren Ağrı'nın kalkınma hamlesine başlaması ve tüm sorunlarına çözümler arayan bir il olarak çekim merkezi haline gelmesi gerektiğini ifade eden Kaya, yaklaşık 30 yıllık akademik birikim ve deneyimlerinden yola çıkarak Ağrı'nın kalkınması için geliştirdiği önerileri paylaştı.

Kaya, “Ağrı'nın makus talihini yenmesi ve bölgesel kalkınma hamlesi ile çekim merkezi haline gelmesi için atılacak adımlar, uzun vadeli ve kararlı bir yaklaşımı gerektirmektedir. Ağrı'nın kalkınma yolculuğunda gerekli stratejiler ve projeler hakkında bilgi paylaşarak, bölgenin potansiyelini ortaya çıkarmak ve toplumu bu hedefe hazırlamak için bir katkı sunmayı hedefliyorum. Tüm kesimlerin bu sürece dahil olması ve ortak bir vizyon etrafında birleşmesi, Ağrı'nın geleceğini şekillendirecek en önemli faktörlerden biridir” dedi.

Mevcut Durum ve Gelişim Potansiyeli

Ağrı ve çevresinin elverişli konum şartlarına rağmen maalesef yeterince gelişemediğini vurgulayan Prof. Dr. Faruk Kaya, “Türkiye genelinde kişi başına düşen milli gelir 2001 yılı itibariyle 2146 $ civarındaydı. Aynı yıl Kocaeli 6165 $ ile kişi başı milli gelirin en yüksek olduğu il iken, Ağrı 568 $ ile kişi başı milli gelirin en düşük olduğu (81 il içinde) il konumundaydı. 2005 yılı itibariyle Türkiye genelinde kişi başına milli gelir 4964 $ olarak gerçekleşmişken, Ağrı ili için bu değer yaklaşık olarak 1100 $ civarındaydı. Aynı şekilde Ağrı ili 2017’de kişi başı GSYİH düzeyi 3.489 $, 10.602 $ olan Türkiye ortalamasının yaklaşık yüzde 33’üne ancak ulaşabilmekteydi. Bu oranlar göreli yoksulluğun ve tarıma dayalı ekonominin bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Çünkü Türkiye genelinde tarımın istihdam içindeki payı yaklaşık olarak %20’nin altına kadar inmişken, Ağrı’nın da içinde yer aldığı TRA2 bölgesinde bu oran % 54 gibi çok yüksek düzeyde seyretmektedir.

Türkiye İstatistik Kurumunun 2019 yılı verilerine göre il düzeyinde yıllık ortalama milli gelir oranları incelendiğinde, kişi başına düşen en yüksek yıllık gelire sahip ilin 86.798 TL (15.285 $) ile İstanbul, en düşük milli gelire sahip ilinde 16.727 TL (2.946 $) ile Ağrı oldu. 2020 yılı verilerine göre ise İstanbul 97 bin 950 TL ile ilk sırada yer alırken, Ağrı 21 bin 357 TL ile 80. sırada yer almaktadır” diye konuştu.

Politika, strateji ve kamu uygulamalarına girdi sağlamak amacıyla Türkiye’deki il ve ilçelerin sosyo-ekonomik gelişmişliklerini farklı değişkenler kullanarak nesnel olarak ölçen ve karşılaştırmalar yaparak sıralamalarını belirleyen Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmalarına (SEGE) göre

Ağrı’nın 2017 yılında -1752 endeks değeriyle en son kademe olan 6. kademede ve 80. sırada yer aldığını da vurgulayan Prof. Dr. Faruk Kaya, konuşmasını şöyle sürdürdü:

“En son 2022 yılında 973 ilçe bazında yapılan (İlçe SEGE-2022) çalışmada ise sosyo-ekonomik gelişmişliği ölçen 56 değişken kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, ilçelerin endeks skorları ve sıraları belirlenmiş, skorlardaki doğal kırınımlara göre ilçeler 6 gelişmişlik kademesinde gruplandırılmıştır. Bu çalışmanın sonucuna göre de Ağrı Merkez ilçe -0,231 skor değeriyle 451. sırada ve 4. kademede, Doğubayazıt ilçesi ise -0,647 endeks değeriyle 754. sırada ve 5. kademede yer almıştır. Diğer altı ilçe ise altıncı kademde ve son sıralarda yer bulmuşlardır. Ağrı ilinin az gelişmişliğinde ve geri kalmışlığında iklim koşulları ve olumsuz coğrafi koşulların etkili olduğu anlaşılmaktadır. Zaten gerek kişi başına düşen milli gelir ve gerekse günümüzde gelişme göstergesi olarak kabul edilen insani yaşam endeksine göre gelişmişlik kategorisi ve bulunduğu bölge içinde Ağrı ili en son sıralarda yer almaktadır. Gelir endeksi eğitim ve sağlık endeksleriyle karşılaştırmalı olarak ele alındığında kabaca illerin gelir ve eğitim değerlerinin birlikte artıp azaldığı, illerin sağlık ve gelir değerleri karşılaştırmasında ise nispeten farklılaştığı, özellikle gelir ve sağlık endeksi karşılaştırmasında da Ağrı uçlara savrulmuş illerden biri olarak dikkat çekmektedir. Ağrı ile diğer iller arasında hem gelir, hem sağlık değerleri açısından kayda değer bir fark bulunmaktadır.”

İllerin insani gelişmişlik endeksi değerlendirmesi 2013 yılı sonuçlarına göre en düşük insani gelişmişlik endeksine sahip olan Ağrı’nın bu endeks değerinin ise 0,544 olarak ortaya çıktığını kaydeden Prof. Dr. Faruk Kaya, “Ağrı ili bu endeks değeri ile ülkenin en düşük insani gelişme endeksine sahip ilini oluşturur. Aynı şekilde 2018 verileri temel alınarak 2022 yılında yapılan değerlendirmelerde, Ağrı 0,5948 insani gelişmişlik endeks değeriyle 81 il içinde son sırada yer almaktadır. Ortaya çıkan bu veriler üzerinde yapılan değerlendirmeler neticesinde Ağrı ilinin de dahil olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerinde orta düzey insani gelişmişliğin yoğunlukta olduğu anlaşılmaktadır. Bu iller ile yüksek insani gelişmişlik gösteren iller arasında karşılaştırma yapıldığında, sağlık endeksinden ziyade gelir ve eğitim endeksleri nedeniyle farklılıkların ortaya çıktığı görülmektedir. Bilhassa okullaşma yılı ve GSMH değerlerindeki düşük oranlar söz konusu illeri insani gelişmişlik noktasında son sıralara taşımaktadır” ifadelerini kullandı.

Forbes Dergisi’nin yaptığı araştırmayla Türkiye'nin en yaşanabilir şehirlerinin listelediğine de değinen Prof. Dr. Faruk Kaya, “ABD merkezli ekonomi dergisi Forbes'ın 94 başlıkta hazırladığı raporda, Türkiye'nin yaşamak ve çalışmak için en iyi şehirleri listesi ortaya çıktı. Derginin yaptığı yaşanabilir kentler araştırmasında şehirleri, yaşanabilirlik, yenilikçilik, hizmetlere erişilebilirlik, üretim potansiyeli, ticaret becerisi verilerine göre sıraladı. Bu sıralamada 68,9’luk genel endeks puanı ile İstanbul birinci sırada yer alırken, 32,44 genel endeks puanı olan Ağrı’da 76. sırada kendine yer buldu. Bu bağlamda Sosyo-Ekonomik Yapı ve Yaşam Memnuniyeti Anketi kullanılarak 1809 kişi ile yaptığımız “Ağrı İlinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Yaşam Memnuniyeti Araştırma” sonuçları da; Ağrı ilinin birçok alanda geri kaldığını açıkça göstermektedir. Ağrı’da yaşayan insanlar bu geri kalmışlığın farkında olup bunun sebeplerini başta yöneticilere (% 40 ) sonra da iklime (% 33) ve tembelliğe (% 27) bağlamış, imkânları olursa başka yere göç etmek istediklerini (% 65’i) ifade etmişlerdir. Araştırmaya katılanların %87’si Ağrı’nın geri kaldığını düşünmektedir.

Yaşadıkları yeri geri kalmış yöre olarak değerlendiren insanların başka yere göç etmeyi düşünmeleri son derece doğal karşılanmalıdır” diye konuştu.

Kalkınma Dinamikleri

Ağrı’nın önümüzdeki 10 yıllık dönemde kişi başına milli gelirini artırması ve hak ettiği yere ulaşması için belirlenen başlıca kalkınma dinamiklerini ne anlatan Prof. Dr. Faruk Kaya, “Kalkınma dinamikleri; turizm, hayvancılık ve tarım, sınır ticareti, Diyadin jeotermal enerjisinin kullanılması ve mevcut sanayi tesislerinin tam kapasitede çalıştırılmasıdır. Ağrı’nın kalkınma süreci, stratejik adımlar ve kararlı bir yaklaşımla desteklenmelidir. Yukarıda belirtilen kalkınma dinamiklerinin etkin bir şekilde hayata geçirilmesi, bölgenin ekonomik ve sosyal gelişimini hızlandıracaktır. Bu süreçte, yerel yönetimlerin, sivil toplum kuruluşlarının, akademik kurumların ve özel sektörün işbirliği içinde çalışması büyük önem taşımaktadır.

Burada paylaştığımız bilgiler ve stratejiler, Ağrı’nın geleceğine ışık tutacak ve ilimizin hak ettiği yere ulaşmasına katkı sağlayacaktır. Ağrı'nın potansiyelini gerçekleştirmek için birlikte çalışarak, ilimizi daha iyi bir geleceğe taşıyabiliriz” şeklinde konuştu.